Dù chịu án phạt của Liên đoàn bóng chuyền thế giới (FIVB) và Liên đoàn bóng chuyền Việt Nam (VFV), cánh cửa chưa hoàn toàn khép lại với chủ công Đặng Thị Hồng.
Đặng Thị Hồng (số 12) trong trận đấu tại bảng A giải bóng chuyền nữ U21 thế giới 2025, tại Surabaya, Indonesia tháng 8/2025. Ảnh: World Volleyball
Ngày 12/8/2025, khi đang tham dự giải U21 thế giới ở Indonesia, Việt Nam nhận tin sét đánh, khi bị FIVB xử thua bốn trận vì có một cầu thủ (sau này được xác định là Đặng Thị Hồng) không đủ tư cách thi đấu. Từ vị trí nhì bảng, đội rơi xuống cuối và hết cửa vào vòng 1/8. VFV lập tức khiếu nại, đến nay chưa có thông báo công khai về kết quả.
Hôm qua VFV đã họp và quyết định Hồng không được tham dự giai đoạn hai giải vô địch quốc gia 2025, cũng như các giải đấu trong hệ thống chính thức của VFV kể từ tháng 9/2025. Quyết định này bắt nguồn từ án phạt kể trên của FIVB, vì nó áp dụng cho cả những giải thuộc liên đoàn thành viên.
Khả năng Hồng trở lại thi đấu sẽ phụ thuộc vào bản chất vụ việc. Đến nay FIVB và VFV đều chưa công bố lý do Hồng không đủ tư cách. Có hai khả năng, là vấn đề giấy tờ và giới tính.
Đặng Thị Hồng, dân tộc Dao, ở miền núi huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn (cũ), nay thuộc xã Bằng Thành, tỉnh Thái Nguyên. Cô sinh năm 2006, nhưng giấy khai sinh bị làm chậm một năm, dẫn tới sai lệch so với độ tuổi quy định của giải.
Tổng thư ký VFV Lê Trí Trường cho biết đã báo cáo FIVB rằng sự chậm trễ về giấy khai sinh của Hồng là do VĐV ở vùng quê, và việc này thường xảy ra ở Việt Nam thời đó.
Nếu đây là lý do chính, sau khi hết hạn cấm, Hồng vẫn có thể quay lại các giải đấu của FIVB, với điều kiện hồ sơ đã được chỉnh sửa và đồng bộ. Đây là kịch bản dễ xử lý nhất, bởi trong lịch sử thể thao quốc tế, nhiều VĐV từng bị cấm tạm thời do thủ tục nhưng sau đó đã quay lại.
Chẳng hạn nhóm bốn cầu thủ nữ Aline Siqueira, Caroline Apolinario, Mariana da Silva và Moreira Bianca Gomes từng bị FIVB cấm thi đấu 9 tháng vì chưa đủ điều kiện nhập tịch từ Brazil sang Rwanda năm 2021. Sau khi hết lệnh cấm, những cầu thủ này vẫn trở về chơi cho các CLB Brazil.
Ngược lại, nếu FIVB coi đây là vấn đề giới tính, tình hình trở nên phức tạp hơn. Bởi theo bộ quy định mới được FIVB ban hành năm 2023, giới tính của VĐV không chỉ dựa trên giấy tờ, mà còn có thể bị xem xét và kiểm tra y tế nếu có khiếu nại chính thức từ liên đoàn khác, kèm theo bằng chứng. Trong trường hợp đó, dù hết lệnh cấm, Đặng Thị Hồng sẽ không thể trở lại thi đấu ở các giải đấu chính thức của FIVB, trừ khi điều lệ thay đổi trong tương lai.
Tuy nhiên, điều này không ngăn cản Đặng Thị Hồng thi đấu ở các giải trong nước hoặc giải khu vực không nằm trong hệ thống FIVB, miễn là ban tổ chức không áp dụng các quy định chặt chẽ tương tự. Nói cách khác, án phạt chỉ có tác động trực tiếp đến sự nghiệp quốc tế, còn ở phạm vi nội địa, cơ hội thi đấu vẫn còn rộng mở.
Aprilia Santini Manganang (số 9) trong trận Indonesia gặp Philippines ở vòng bảng bóng chuyền nữ SEA Games 28 tại Singapore, ngày 10/6/2015. Ảnh: Reuters
Riêng vấn đề giới tính, vụ này phần nào có thể so sánh với trường hợp nổi tiếng của Aprilia Santini Manganang, cựu cầu thủ bóng chuyền nữ của Indonesia.
Tại SEA Games 2015 ở Singapore, tuyển Philippines đã nộp đơn khiếu nại, cho rằng Aprilia có lợi thế về giới tính. Theo Reuters, ban tổ chức và cả FIVB đều bác bỏ khiếu nại, với lý do hồ sơ của Aprilia đầy đủ và hợp lệ. Thậm chí, báo Jakarta Globe trích lời quan chức Indonesia cho biết, Aprilia đã chơi ở vòng loại giải vô địch thế giới thuộc FIVB năm 2014 tại Việt Nam, mà không gặp vấn đề gì.
Quy chế FIVB trước năm 2022 không quy định chặt chẽ về vấn đề giới tính. Điều 3.2.2, Quy chế Thể thao của FIVB năm 2020 cho rằng giới tính VĐV dự giải dựa trên giấy khai sinh, phản ánh giới tính của VĐV khi sinh. Những điều khoản khác nhắc tới những VĐV đã thay đổi giới tính so với giấy khai sinh, không phải vấn đề trong trường hợp của Aprilia hay Đặng Hồng.
Suốt giai đoạn 2015-2019, Aprilia liên tục đối mặt với khiếu nại từ các đối thủ, đặc biệt là Thái Lan và Philippines. Nhưng theo Jakarta Post, cả Liên đoàn bóng chuyền châu Á (AVC) và FIVB bảo vệ cô, viện dẫn rằng không có bằng chứng y tế nào và mọi giấy tờ đều hợp lệ. Nhờ vậy, Aprilia vẫn tiếp tục khoác áo đội tuyển nữ Indonesia tham dự SEA Games hay Asiad.
Aprilia sinh ngày 27/4/1992, khai sinh là nữ, được nuôi dạy như con gái. Một năm sau khi giải nghệ tháng 9/2020, VĐV này gia nhập quân đội Indonesia, được chẩn đoán bị dị tật lỗ tiểu lệch thấp lúc sinh, thường gặp ở các bé trai. Những bé trai gặp dị tật này có thể bị nhầm tưởng là bé gái.
Sau đó, Aprilia được xác định giới tính sinh học là nam, đổi tên thành Aprilio. Liên đoàn bóng chuyền Indonesia không tước các danh hiệu mà Aprilio đoạt được với đội nữ, vì anh không có lỗi.
Đến năm 2022, FIVB sửa đổi quy chế, cho phép khởi động quy trình xác minh giới tính nếu có khiếu nại kèm bằng chứng y tế, theo điều 13.2. “VĐV từ chối xác minh giới tính khi được yêu cầu, sẽ bị loại khỏi cuộc thi”, quy chế có đoạn.
Thực tế, chính sách về giới tính trong thể thao luôn là vấn đề gây tranh cãi. Ủy ban Olympic Quốc tế (IOC) từng nhiều lần điều chỉnh tiêu chuẩn về testosterone và quyền thi đấu của vận động viên chuyển giới hoặc có khác biệt phát triển giới tính (DSD). Một số liên đoàn thể thao khác, như điền kinh (World Athletics), thậm chí áp dụng các quy định còn khắt khe hơn, dẫn đến nhiều vụ kiện tụng và phản ứng xã hội.
Với bóng chuyền, FIVB đã trung dung trong nhiều năm, cho đến sau trường hợp Aprilia. Vì vậy, về mặt lý thuyết, quy chế vẫn có thể được điều chỉnh trong tương lai nếu có sức ép từ dư luận, hoặc từ những vụ việc cụ thể. Tuy nhiên, xét bối cảnh hiện tại, khả năng FIVB nới lỏng quy định trong ngắn hạn là thấp.
